Niewłaściwie stosowane pestycydy mogą zagrażać zdrowiu ludzi, a zwłaszcza pracowników wykonujących zabiegi ochrony roślin i osób spożywających skażone pestycydami płody rolne. Niekiedy narażone mogą 202 być także osoby, które przypadkowo znalazły się w zasięgu działania pestycydów. Nic dziwnego przeto, ze wydano w tej sprawie wiele przepisów prawnych. Podstawowy przepis dotyczy obowiązku zarejestro­wania w Ministerstwie Rolnictwa, Leśnictwa i Gospodarki Żywnościowej preparatów handlowych stosowanych w ochronie roślin. Procedura rejestracji obejmuje bardzo istotne ustalenia: przeciwko jakim szkodnikom i na jakich roślinach preparat może być stosowany, jaka karencja obowiązuje po jego stosowaniu, jakie środki ostrożności obowią­zują podczas opryskiwania i wreszcie dawki lub stężenie preparatu oraz inne zalecenia i przeciwwskazania wynikające z jego właściwości. Wszystkie te informacje podane są na etykiecie preparatu. Podstawowym obowiązkiem użytkownika pestycydów jest dokładne zapoznanie się z treścią tykiety przed przystąpieniem do opryskiwania. Jakakolwiek zmiana zakresu lub sposobu stosowania może być dokonana tylko za zgodą Ministerstwa Rolnictwa, Leśnictwa i Gospodarki Żywnoś­ciowej oraz wpisana do dokumentów rejestracyjnych. Nie wolno zatem stosować w praktyce preparatów nie zarejestrowanych lub w sposób niezgodny z etykietą. Dla zabezpieczenia konsumentów przed zatruciem pestycydami nałożono na sadowników obowiązek przestrzegania karencji. Karencja jest to okres, który musi upłynąć od daty ostatniego zastosowania pestycydu do daty zbioru płodów rolnych. Dłuższy lub krótszy okres, jaki upływa między zbiorem a rzeczywistą konsumpcją, nie jest wliczany do karencji. Na przykład jabłka letnich odmian, konsumowane w parę do kilkunastu dni po zbiorze, mają taką samą karencję jak jabłka odmian zimowych, które przechowuje się często do kwietnia lub maja. Jest to całkowicie uzasadnione, ponieważ zebrane i zmagazynowane owoce nie podlegają już wpływowi warunków atmosferycznych, toteż pozostałości pestycydów ulegają bardzo powolnemu rozkładowi. Karencje są określane przez Ministerstwo Rolnictwa, Leśnictwa i Gospodarki Żywnościowej na wniosek Ministerstwa Zdrowia i Opieki Społecznej. Zestawienie karencji dla preparatów zalecanych w sadownictwie podano w tabeli 9. Zdziwienie może budzić fakt, że ten sam pestycyd ma różną karencję, zależnie od opryskiwanej rośliny, np. karencja dla Dodinoxu zastosowane­go na czereśniach jest dwa razy dłuższa niż w wypadku innych gatunków (tab. 9). Spowodowane to jest przede wszystkim różnicą w budowie owocu, zwłaszcza skórki, oraz w intensywności zachodzącej w owocu przemiany materii. Ponadto owoce niektórych gatunków nabierają pod wpływem pewnych pestycydów nieprzyjemnego posmaku, co powoduje przedłużenie karencji (a nawet zakaz ich stosowania). Karencją objęte są wszystkie rośliny znajdujące się na opryskiwanym terenie. Jeśli np. w opryskiwanym sadzie jabłoniowym rośnie kilka 2(>3 owocujących czereśni lub uprawia się w międzyrzędziach rośliny warzyw­ne, to nie wolno zebrać czereśni ani warzyw przed upływem karencji. Karencja obowiązuje również rośliny uprawiane na paszę dla bydła. Pracowników wykonujących zabiegi ochrony roślin chroni przed nieko­rzystnym wpływem pestycydów przestrzeganie przepisów bhp. Należy pamiętać ponadto, że przy pracy z pestycydami nie wolno zatrudniać kobiet, zwłaszcza w ciąży, osób młodocianych (poniżej 18 roku życia) oraz osób chorych na przewlekłe choroby, zwłaszcza nerek, serca, płuc, wątroby, oraz alergie. Osoby zatrudnione przy ochronie roślin powinny posiadać zaświadczenia lekarskie o stanie zdrowia oraz przechodzić okresowe badania lekarskie w przychodni zawodowej. Podstawowe przepisy bhp podane są na etykiecie każdego preparatu. Zawiera ona także zasady udzielania pierwszej pomocy w przypadku zatrucia i jego objawy oraz określa obowiązujący rodzaj ubrania ochronne­go. Ubrania ochronne i robocze powinny być często prane, najlepiej po każdym zabiegu, w ogólnie dostępnych środkach piorących. W czasie wykonywania zabiegu należy tak prowadzić opryskiwacz, aby krople cieczy nie padały na opryskującego ani na osoby postronne. Po zakończeniu opryskiwacza należy zdjąć ubranie ochronne i wymyć całe ciało wodą z mydłem oraz wypłukać usta. Najbardziej narażeni na zatrucie są pracownicy przygotowujący ciecz użytkową. Stosunkowo łatwo można wówczas zanieczyścić ręce lub ubranie skoncentrowanym preparatem, nawdychać się jego par (zwłaszcza w ciepłe dni) lub pyłu. Dlatego też pracownicy ci powinni szczególnie rygorystycznie przestrzegać zasad bhp. Między innymi obowiązuje ich noszenie rękawic gumowych, kombinezonów nieprzemakalnych, a w przypadku pracy z truciznami I i II klasy masek ochronnych. Szczególnie ważne jest natychmiastowe zmycie wodą z mydłem tych części ciała, które przypadkowo zostały skażone pestycydem. Po zakończeniu opryskiwania należy dokładnie umyć zbiornik opryskiwa­cza oraz naczynia przeznaczone do wstępnego rozcieńczania preparatów, a wodę po myciu wylać daleko od studzien, stawów, rowów melioracyj­nych itp. i przysypać ziemią. Niedopuszczalne jest zanieczyszczanie pestycydami wszelkich zbiorników i cieków wodnych. Umyty zbiornik opryskiwacza należy napełnić częściowo czystą wodą i uruchomić pompę dla przepłukania dysz i przewodów. Niestaranne mycie opryskiwaczy nie tylko ujemnie wpływa na ich trwałość, ale może stać się przyczyną silnego uszkodzenia roślin. Zdarza się to szczególnie często, jeśli ten sam opryskiwacz jest używany na przemian do stosowania herbicydów i do opryskiwania drzew. Dlatego lepiej jest mieć inny opryskiwacz do herbicydów i inny do ochrony drzew przed chorobami i szkodnikami, co 204 ochroni rośliny przed uszkodzeniami. Ogromnie ważna jest pełna sprawność opryskiwaczy, które powinny być często przeglądane i w razie usterek natychmiast naprawione. Drobne usterki, np. zapchanie dyszy, usuwać przy wyłączonej pompie i zerowym ciśnieniu. Wodę do zbiornika należy wlewać przez sito, aby nie dopuścić do zatykania dysz. Jest to szczególnie ważne, jeśli wodę pobiera się z cieków wodnych lub stawów. Zdarza się, ze zatruciu ulegają osoby postronne, zwłaszcza dzieci, wskutek przypadkowego kontaktu z pestycydami. Aby temu zapobiec należy prze­strzegać następujących zasad: środki chemiczne ochrony roślin trzeba przechowywać z dala od środków żywnościowych i pasz, w oddzielnych pomieszczeniach zamyka­nych na klucz, najlepiej oznaczonych na drzwiach znakiem trupiej główki i odpowiednim napisem, środki chemiczne przechowywać w oryginalnych opakowaniach szczelnie zamkniętych; opakowania, z których podczas przechowywania odpadły etykiety, wskutek czego zachodzi wątpliwość co do ich zawar­tości, należy zniszczyć (zakopać), większe magazyny pestycydów zaopatrzyć w otwory wentylacyjne otwierane z zewnątrz, aby przed wejściem do magazynu można było go przewietrzyć, opróżnione opakowania spalić, zgnieść lub stłuc i zakopać w wyzna­czonym miejscu; nie używać ich do potrzeb gospodarskich ani tez pozostawiać w miejscach, z których mogą być wzięte do zabawy przez dzieci, przeterminowane pestycydy zakopywać z daleka od studzien, stawów, rowów melioracyjnych itp., na teren objęty zabiegiem chemicznym nie wpuszczać osób postron­nych podczas opryskiwania oraz w ciągu 1-2 dni po zabiegu. Na ogół przyjmuje się, ze pestycydy prawidłowo przechowywane zacho­wują pełną aktywność biologiczną w ciągu 2-3 lat. Na etykiecie podana jest zawsze data produkcji i termin ważności.