Szpaler swobodny jest najłatwiejszy do uformowania ze wszystkich szpalerów, a nie ustępuje im plonowaniem. Jak wszystkie szpalery, pozwala na znaczne zagęszczenie drzew, nawet silnie rosnących. Odleg­łość między rzędami drzew, wysokość i szerokość szpaleru powinny być tak dobrane, aby drzewa nie zacieniały się nadmiernie, a jednocześnie maksymalnie wykorzystywały powierzchnię sadu. Rysunek 72 przedstawia optymalne proporcje między tymi wielkościami. Drzewa szpalerowe sadzone rzędami odległymi o 4,5 m powinny mieć wysokość 3,15 mi szerokość — po wykonaniu cięcia wiosennego — około 1,60 m. W lecie szerokość szpaleru powiększa się na skutek wyrastania nowych pędów i pochylenia się gałęzi pod ciężarem owoców. Szpaler swobodny składa się z drzew o konarach rosnących tylko w płaszczyźnie rzędu. Przeważnie osadzone są na przewodniku co 30-50 cm i tworzą z nim kąt mniejszy od 90° i większy od 45° (optymalny kąt wynosi około 60°). Kąt 45° jest zbyt ostry, a kąt 90° zbyt silnie zahamowuje wzrost konarj, powodując zbyt silny wzrost pędów na wierzchołku korony. Formowanie szpaleru zaczyna się od przycięcia jednorocznych okulantów na wysokości 70-80 cm (rys. 73 A). W drugim roku dwa wybrane pędy lezące w płaszczyźnie rzędu skraca się, a pozostałe usuwa całkowicie. W następnym roku pędy rosnące w płaszczyźnie rzędu przygina się pod kątem 60° do przewodnika i przywiązuje w tym położeniu sznurkiem. Z Rys. 74. Błędy najczęściej popełniane przy formowaniu szpaleru ogołocenie konarów z pędów w pobliżu pnia powoduje nieowocowa-nie środkowej części korony — A; przy zbyt silnym przygięciu dolnych konarów i niekontro­lowanym wzroście górnych konarów strefa owocowania przesuwa się na wierzchołek ko­rony — B; wskutek niewłaściwego cięcia szpa­ler jest szerszy na górze niż na dole — C Rys. 75. Formowanie wrzeciona płaskiego: przycięcie jednorocznego okulanta — A, przy­cięcia pędów w drugim roku — B, przycięcie i przygięcie pędów w trzecim roku — C, wrze­ciono płaskie po uformowaniu D (objaśnienia w tekście) nowo wyrosłych pędów znów wybiera się 2-3 i skraca, a resztę usuwa (rys. 73 B). W następnych latach postępuje się podobnie. Gdy szpaler osiągnie wysokość 2-3 m, wycina się przewodnik nad najwyższym konarem względnie przygina się do go poziomu. Najniższe gałęzie przywiązuje się sznurkiem do pętli z grubego drutu wbitych w ziemię. Wyższe gałęzie można przywiązać do niżej położonych. Sznurkiem nie wolno ciasno otaczać gałęzi, aby nie wcisnął się w rosnące tkanki gałęzi, co spowodowałoby jej przewężenie i odłamanie. Nawet luźno założony sznurek należy zdjąć najpóźniej na wiosnę następnego roku. Najlepiej jednak przywiązać sznurek do sęczków lub innych krótkopędów znajdujących się na konarze. Najczęstsze błędy popełniane przy formowaniu szpaleru swobodnego przedstawia rysunek 74. Szpaler swobodny nadaje się dla wszystkich gatunków z wyjątkiem orzecha włoskiego i leszczyny. Nie warto tak formować drzew karłowych, chyba że chce się uzyskać bardzo płaskie ściany, np. w ogródku przydomowym. Najczęściej spotyka się szpalerowe sady jabłoniowe. Powstawały one w czasie, gdy formowanie ich stanowiło jedyny sposób zagęszczania sadów złożonych z drzew silnie rosnących. Dzisiaj sady jabłoniowe zagęszczamy, stosując drzewa na podkładkach karłowych lub z wstawkami skarlającymi. Szpalery pozostają jednak cennym sposobem intensyfikacji uprawy gatunków silnie rosnących, dla których nie mamy podkładek karłowych, a więc czereśni czy śliw. Wrzeciono płaskie składa się tylko z 2 konarów, rosnących w płaszczy­źnie rzędu i przewodnika. Oba konary i przewodnik pokryte są drobnymi gałęziami, które na przewodniku mają położenie poziome lub zbliżone do poziomego i znajdują się w jednej płaszczyźnie, gdyż wrzeciono płaskie stanowi koronę szpalerową. Jednorocznego okulanta przycina się na wysokości 80 cm (rys. 75 A). W następnym roku pozostawia się na nim tylko 2 najsilniejsze pędy rosnące w kierunku rzędu. Można je skrócić (rys. 75 B). W następnym roku przywiązuje się je w pozycji prawie poziomej. Wszystkie pozostałe pędy usuwa się, a przewodnik skraca (rys. 75 C) W następnym roku nowe pędy wyrosłe z przewodnika przywiązuje się w pozycji poziomej i przewodnik znowu skraca. W ten sposób doprowadza się przewodnik do żądanej wysokości (przeważnie 1,5 m) i kończy formowanie korony, cały czas pilnując, aby żaden z pędów na przewodniku nie konkurował z dwoma konarami. Wrzeciono płaskie jest szczególnie przydatne dla jabłoni półkarłowych i grusz karłowych. Zapewnia ono dobre oświetlenie wszystkich części korony i zapobiega ogałacaniu się gałęzi dolnych z pędów owoconośnych oraz masowemu wybijaniu wilków z gałęzi górnych, co często obserwuje się w szpalerze swobodnym.